Marka, bir mal veya hizmetin diğerlerinden ayırt edilmesini sağlayan her türlü işaret, sözcük, şekil, harf, sayı, renk, ses veya ambalaj gibi unsurlardan oluşan bir değerdir. Marka sahibi, markasını tescil ettirerek koruma altına alabilir ve markasını kullanma, devretme, lisans verme veya itiraz etme gibi haklara sahiptir. Marka tescili, Türkiye’de Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) tarafından yürütülen bir işlemdir. Marka tescili için başvuran kişi veya kuruluş, markasının tescil edilebilirlik kriterlerini sağlaması gerekmektedir. Bu kriterler, SMK’nın 5. maddesinde belirtilmiştir. Bu maddede yer alan kriterlere uymayan markalar, mutlak red nedenleri kapsamında değerlendirilir ve tescil edilemezler. Bu makalede, SMK’nın 5. maddesinde yer alan mutlak red nedenleri ayrıntılı olarak incelenecektir.
SMK’nın 5. maddesinde yer alan mutlak red nedenleri şunlardır:
– Markanın ayırt edici niteliğinin bulunmaması: Markanın, ilgili mal veya hizmetin niteliği, kalitesi, çeşidi, miktarı, coğrafi kökeni veya üretim zamanı gibi özelliklerini belirtmesi veya bu özelliklerden kaynaklanması halinde ayırt edici niteliği bulunmamaktadır. Örneğin, “SÜT” markası süt ürünleri için ayırt edici değildir.
– Markanın kamunun genel ahlakına veya kamu düzenine aykırı olması: Markanın, toplumun genel kabul gören değer yargılarına veya hukuk kurallarına aykırı olması halinde kamunun genel ahlakına veya kamu düzenine aykırı sayılır. Örneğin, “TERÖR” markası kamu düzenine aykırıdır.
– Markanın devlet arması, bayrağı veya diğer resmi nişanlarını içermesi: Markanın, Türkiye Cumhuriyeti’nin veya başka bir devletin arması, bayrağı veya diğer resmi nişanlarını içermesi veya bunlarla karıştırılacak şekilde olması halinde devlet arması, bayrağı veya diğer resmi nişanlarını içerdiği kabul edilir. Örneğin, “AY YILDIZ” markası Türk bayrağı ile karıştırılabilir.
– Markanın uluslararası kuruluşların arması, bayrağı veya nişanlarını içermesi: Markanın, Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşların arması, bayrağı veya nişanlarını içermesi veya bunlarla karıştırılacak şekilde olması halinde uluslararası kuruluşların arması, bayrağı veya nişanlarını içerdiği kabul edilir. Örneğin, “OLİMPİYAT” markası Olimpiyat Oyunları’nın simgesi ile karıştırılabilir.
– Markanın coğrafi işaretleri içermesi: Markanın, bir malın coğrafi kökenini belirten ve o kökene bağlı olarak malın belirli bir nitelik, ün veya diğer özellik taşıdığını gösteren işaretleri içermesi veya bunlarla karıştırılacak şekilde olması halinde coğrafi işaretleri içerdiği kabul edilir. Örneğin, “GAZİANTEP BAKLAVASI” markası bir coğrafi işarettir.
– Markanın kamu yararına ayrılmış veya tescil edilemeyecek nitelikteki diğer işaretleri içermesi: Markanın, ticari kullanıma uygun olmayan veya tescil edilemeyecek nitelikteki işaretleri içermesi veya bunlarla karıştırılacak şekilde olması halinde kamu yararına ayrılmış veya tescil edilemeyecek nitelikteki diğer işaretleri içerdiği kabul edilir. Örneğin, “ECZANE” markası kamu yararına ayrılmış bir işarettir.
– Markanın başvuru tarihinden önce başkası tarafından kullanılmış veya tescil edilmiş olması: Markanın, başvuru tarihinden önce Türkiye’de veya başka bir ülkede başkası tarafından aynı veya benzer mal veya hizmetler için kullanılmış veya tescil edilmiş olması halinde başkası tarafından kullanılmış veya tescil edilmiş olduğu kabul edilir. Örneğin, “COCA-COLA” markası başkası tarafından tescil edilmiş bir markadır.
SMK’nın 5. maddesinde yer alan mutlak red nedenleri, marka tescili için başvuran kişi veya kuruluşun markasının tescil edilebilirliğini etkiler. Bu nedenlerden herhangi birinin varlığı halinde, TÜRKPATENT marka başvurusunu reddeder. Marka başvurusunun reddedilmesi, marka sahibinin markasını koruyamaması ve marka hakkını kullanamaması anlamına gelir. Ayrıca, marka sahibi, markasının reddedildiği gerekçesiyle itiraz etme hakkını da kaybeder.
SMK’nın 5. maddesinde yer alan mutlak red nedenleri, marka tescili için başvuran kişi veya kuruluşun markasının tescil edilebilirliğini engelleyen ciddi engellerdir. Ancak, bu engellerin tamamen aşılamaz olduğu söylenemez. Bazı durumlarda, marka sahibi, mutlak red nedenlerinden kurtulmak için bazı yollar deneyebilir. Bu yollar şunlardır:
– Markanın ayırt edici niteliğinin kazanılması: Markanın, ilgili mal veya hizmetin niteliği, kalitesi, çeşidi, miktarı, coğrafi kökeni veya üretim zamanı gibi özelliklerini belirtmesi veya bu özelliklerden kaynaklanması halinde ayırt edici niteliği bulunmamaktadır. Ancak, markanın uzun süreli ve yaygın bir şekilde kullanılması sonucunda tüketiciler tarafından mal veya hizmetin kaynağı olarak algılanması halinde ayırt edici niteliği kazanabilir. Bu durumda, marka sahibi, ayırt edici niteliğin kazanıldığına dair kanıtlar sunarak mutlak red nedeninden kurtulabilir. Örneğin, “SÜT” markası süt ürünleri için ayırt edici değildir ancak “SÜTAŞ” markası ayırt edici nitelik kazanmıştır.
– Markanın kamunun genel ahlakına veya kamu düzenine aykırılığının ortadan kalkması: Markanın, toplumun genel kabul gören değer yargılarına veya hukuk kurallarına aykırı olması halinde kamunun genel ahlakına veya kamu düzenine aykırı sayılır. Ancak, markanın zaman içinde bu değer yargılarına veya hukuk kurallarına uyum sağlaması halinde kamunun genel ahlakına veya kamu düzenine aykırılığı ortadan kalkabilir. Örneğin, bir markanın başlangıçta kamunun genel ahlakına aykırı bulunması ancak sonradan toplumsal kabul görmesi durumunda, marka başvurusu tekrar değerlendirilebilir.
